صعود شاخص ادامه دار است ؟

سهامداران بعد از کاهش هیجان‌های موجود در بورس، شاهد بهبود وضعیت بازار در هفته جاری هستند که روند صعودی شاخص بورس در دو روز اخیر نشان‌دهنده حرکت بازار طبق پیش‌بینی‌ها است.

بازار هفته گذشته تحت تاثیر تحولات سیاست خارجی در مسیر نزولی قرار گرفت و با حدود پنج درصد افت به معاملات سومین هفته آبانماه پایان داد.

با مشخص شدن نتیجه انتخابات آمریکا، ریسک سیستماتیک بازار سرمایه کاهش یافته است، بنابراین از اواسط هفته گذشته شاهد کاهش هیجان‌های موجود در معاملات این بازار بودیم و حتی در روز چهارشنبه فضای بازار به سمت بهبود نسبی پیش رفت و شاخص بورس در مسیر صعودی قرار گرفت.

کاهش سرعت در خروج نقدینگی از بازار و جذابیت قیمت سهام کد بورسی  بعد از حدود سه ماه اصلاح، موقعیت مناسبی را برای سرمایه گذاری دوباره در این بازار و ورود نقدینگی‌هایی که اکنون در اختیار سهامداران قرار گرفته ایجاد کرده است، این موضوع نیازمند بازگشت اعتماد به سهامداران است که از نظر کارشناسان بازار بهتر است این اعتمادسازی از طریق مسوولان صورت گیرد.

در چند وقت اخیر اکثر کارشناسان و سهامداران حاضر در بازار پیشنهاد‌هایی را برای بهبود وضعیت بازار داشتند که در نهایت در ادامه معاملات هفته گذشته، معاون شرکت بورس تهران از از ابلاغ دو تصمیم جدید در بازار مبنی بر فراهم شدن امکان انجام معاملات و خرید و فروش سهام به صورت روزانه و نیز کاهش زمان پیش گشایش بازار به ۱۵ دقیقه خبر داد که این موضوع توانست تا حدودی امید دوباره را به این بازار بازگرداند.

کاهش شتاب در روند نزولی بازار سهام

«امیرعلی امیرباقری»به روند معاملات بورس در بازار هفته گذشته اشاره کرد و افزود: بازار هفته گذشته طبق پیش بینی‌ها پیش رفت و همچنان به روند اصلاحی خود ادامه داد، اما باید این نکته را مدنظر قرار داد که شیب اصلاح شاخص بورس در هفته گذشته مانند دوران ریزشی چند وقت اخیر نبود و شاهد کاهش در شتاب روند نزولی بازار بودیم.و ثبت نام بورس افزایش یافته است . 

امیرباقری با بیان اینکه به مرور می‌توان اصلاح زمانی شاخص بورس را جایگزین اصلاح قیمتی کرد، گفت: اصلاح قیمتی شاخص بورس با شیب بسیار تند به لحاظ زمانی و قیمتی در حال نزدیک شدن به نقطه حمایتی خود است و بعد از آن به احتمال زیاد بازار وارد اصلاح زمانی می‌شود.

وی اظهار داشت: آموزش بورس بسیار ضروری است و  طبق پیش‌بینی‌های انجام شده اکنون با توجه به متغیر‌های بنیادی در اقتصاد کشور، انتظار روند صعودی با شیب تند در بازار وجود ندارد و بازار سرمایه اکنون بیش از آنکه نیازمند روند قوی باشد نیازمند ثبات قیمتی است تا کف‌سازی معقولی صورت گیرد و بعد از آن براساس چشم انداز اقتصادی شاهد حرکت صعودی شاخص بورس باشیم.

به گفته این کارشناس بازار سرمایه، این اتفاق به زودی در بازار رخ نمی‌دهد و چیزی که اکنون بازار نیاز دارد، مقوله ثبات قیمتی است که باید بازار هر چه زودتر به آن دست یابد.

توقف در روند صعودی قیمت ارز

وی با بیان اینکه اکنون نرخ ارز یکی از مهمترین مقولاتی است که بازار به آن نیاز دارد، گفت: بررسی تاریخی و عوامل بنیادین اقتصاد کلان نشان می‌دهد که به احتمال زیاد روند صعودی قوی در بازار ارز متوقف می‌شود.

امیرباقری به احتمال ورود نرخ ارز به فرآیند اصلاحی و فرسایشی اشاره کرد و افزود: با تغییر انتظارات شاهد سرازیر شدن دلار‌های خانگی به بدنه بازار خواهیم بود که همین امر باعث اصلاح قیمتی در کنار اصلاح زمانی در بازار ارز می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان کرد: نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد وجود همبستگی میان بازار سهام و بازار ارز است، زیرا بازار سرمایه در تلاش برای تطبیق خود با تورم انتظاری است.

وی افزود: زمانی که نرخ ارز وارد فضای اصلاحی شود به مرور فضای رکودی جایگزین فضای تورمی می‌شود و همین امر ممکن است باعث ادامه اصلاح در بدنه بازار سرمایه شود.

امیرباقری معتقد است، در صورت چنین اتفاقی، اصلاح زمانی بیشتر از اصلاح قیمتی در بدنه بازار پررنگ می‌شود و زمینه ایجاد حرکت فرسایشی در معاملات بازار فراهم خواهد شد.

تفکیک راه سهام از یکدیگر

این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به اینکه تفکیک راه سهام از یکدیگر نکته‌ای است که باید در وضعیت کنونی بازار مورد توجه قرار گیرد، گفت: سهام موجود در بازار از این به بعد براساس صورت‌های مالی خود، کمتر تحت تاثیر هیجان موجود در بازار قیمت‌گذاری می‌شوند.

وی با بیان اینکه بازار سرمایه از این به بعد حرفه‌ای‌تر پیش می‌رود و فضای حاکم در بازار تحلیلی‌تر می‌شود، گفت: تا زمانی که بازار در مسیر صعودی قرار داشت جریان نقدینگی برای هماهنگ شدن با تورم و حفظ شدن قدرت خرید به سمت هر سهمی پیش می‌رفت، زیرا در آن زمان کلیت بازار صعودی و فضا تورمی بود.

به گفته امیرباقری، اکنون اگر در بازار شاهد چرخش فضای تورمی به فضای رکودی باشیم، راه سهام بر اساس عملکرد آن‌ها از یکدیگر جدا می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه ارزش شرکت‌ها در زمان وجود تورم و چشم انداز افزایش نرخ ارز براساس «ارزش جایگزینی» قیمت‌گذاری می‌شوند، اظهار داشت: زمانی که فضای موجود در بازار وارد ثبات اقتصادی می‌شود شرکت‌ها براساس عملکرد و سودآوری آن‌ها قیمت‌گذاری می‌شوند و در زمان تحلیل، EPS شرکت‌ها جایگزین دارایی آن‌ها می‌شود.

وی با بیان اینکه براساس پیش‌بینی‌هایی که برای میان‌مدت و بلندمدت صورت گرفته است انتظار می‌رود در اقتصاد کشور با تورم سنگینی مواجه نباشیم، گفت: تورم تا سال آینده بیشتر در کشور دوام نمی‌آورد و بعد از آن جای خود را به فضای رکودی می‌دهد، انتظار داریم از این به بعد فضای حاکم در بازار، تحلیل‌محور شود و روند صعودی پرشتابی را در کلیت بازار در کوتاه‌مدت شاهد نباشیم.

تاثیر مثبت رشد کامودیتی‌ها (مواد معدنی) بر بدنه بازار سهام

امیرباقری افزود: در بازار جهانی، همچنان رمز ارز‌ها با توجه به شرایط اقتصاد کلی و بیانه فدرال رزرو از اقبال برخوردارند و در مسیر رشد قیمتی قرار دارند.

این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان کرد: با توجه به نوسان قیمت نفت و فلزات در بازار هفته گذشته و نیز ثبات قیمتی اکنون و چشم انداز نزولی شاخص دلار انتظار می‌رود قیمت جهانی طلا در میان مدت و بلندمدت با سیاست‌های انبساطی که فدرال رزرو ارائه داده است افزایش یابد، این سیاست‌ها منجر به تضعیف شاخص دلار و رشد کامودیتی‌ها در میان‌مدت و بلندمدت خواهد شد.

وی ادامه داد: بازار سهام دلارمحور است و بخش عمده‌ای از بازار را شرکت‌هایی تشکیل می‌دهند که براساس درآمد ارزی فعالیت دارند که این موضوع باعث تاثیر مثبت رشد کامودیتی‌ها بر بدنه بازار سهام خواهد شد.

امیرباقری با اشاره به اینکه این اتفاق در کوتاه‌مدت رخ نمی‌دهد، اما در میان‌مدت و بلندمدت با تضعیف شاخص دلار و افزایش سهام کامودیتی‌ها شاهد افزایش و ثبات قیمتی در این گروه‌ها خواهیم بود، افزود: در صورتی که نرخ دلار داخلی اصلاح کند با انتظار رشدی که در سهام کامودیتی محور به دلیل افزایش قیمت‌های جهانی وجود دارد این اثر خنثی می‌شود و گروه کامودیتی محور در میان مدت و بلندمدت مورد اقبال سهامداران قرار خواهد گرفت.

این کارشناس بازار سرمایه به سهامداران توصیه کرد و گفت: به سهامداران پیشنهاد می‌شود با توجه به اینکه فضای بازار در حال حرفه‌ای شدن است و راه سهام از یکدیگر جدا می‌شود، به طور حتم برای سرمایه‌گذاری در این بازار از افراد با مجوز قانونی و دارای تخصص استفاده کنند، به صورت مستقیم وارد این بازار نشوند و چیدمان پرتفوی سهامداری را براساس ریسک و بازده تغییر دهند.

پیمان آتی (فوروارد) چیست؟

پیمان آتی (Forward contract یا Forward) یک قرارداد استاندارد نشده و الزام‌آور بین دو طرف (فروشنده و خریدار) است که مبتنی بر خرید یا فروش یک کالا یا دارایی مالی معین، برای زمان مشخص در “آینده” با قیمت توافقی معین در روز انعقاد قرارداد است. این نوع قرارداد در مقابل قرارداد نقدی است که در آن طرفین به خرید و فروش دارایی در زمان “امروز” توافق می‌کنند. قیمتی که روی آن توافق حاصل می‌شود قیمت تحویل نامیده می‌شود. در این قرارداد، نحوه و شرایط انجام  کد بورسی  به صورت کامل و دقیق مشخص می­‌شود و مواردی نظیر زمان و مکان تحویل دارایی موضوع قرارداد و کیفیت آن به طور روشن قید می­‌شود. بر این اساس، می­‌توان گفت پیمان­‌های آتی بر مبنای نیازهای خاص طرفین پیمان تنظیم کرد. (این موضوع یکی از مهم‌ترین ویژگی­‌های این ابزار مالی محسوب می‌شود.)

بازار پیمان آتی بازاری اختصاصی است که فاقد مقررات خاصی است. هر معامله که موجب ایجاد تعهد بین طرفین معامله برای خرید یا فروش یک دارایی در آینده شود، نوعی پیمان آتی محسوب می­‌شود. به دلیل شرایط اختصاصی این معاملات و استاندارد نبودن آن­‌ها، معمولا در گزارش­‌های اقتصادی، آمار دقیقی (در مقایسه با سایر ابزارهای مالی استاندارد) از این قراردادها ذکر نمی­‌گردد.

طرفین معامله در پیمان آت

طرفی از معامله که توافق کرده است، دارایی را در زمان مشخصی و با قیمت معین بخرد، اصطلاحا «موضع خرید» اتخاذ کرده است. در مقابل، طرف دوم معامله که توافق کرده است، دارایی را در همان زمان و با همان قیمت بفروشد، اصطلاحا «موضع فروش» اتخاذ کرده است. به بیان دیگر، طرفی که به خرید دارایی در آینده تعهد می‌کند یک پوزیشن (موقعیت) لانگ (long position) اختیار کرده، و طرفی که به فروش دارایی در آینده تعهد می­کند، پوزیشن شورت (short position) گرفته‌است. و آموزش بورس ضروری است . 

تفاوت پیمان و قرارداد آتی

پیمان آتی (forward contracts) از آن جهت که توافقی است مبتنی بر خرید یا فروش یک دارایی در زمانی معین در آینده و با قیمت مشخص، شبیه قرارداد آتی است،  اما وجه تمایز این دو ابزار در آن است، 

و ثبت نام بورس لازم است و که قراردادهای آتی در بورس معامله می­‌شوند و پیمان­‌های آتی در بازارهای خارج از بورس (OTC). پیمان­‌های آتی در واقع عقد خصوصی بین دو طرف معامله است و لذا با استانداردهای بورس خاصی مطابقت ندارد. تاریخ تحویل در پیمان‌­های آتی می­‌تواند، طبق توافق طرفین تعیین شود و محدود به ماه­‌های خاصی نیست خصوصا اینکه در پیمان­‌های آتی یک تاریخ تحویل مشخص و ساده وجود دارد. در حالی که در قراردادهای آتی، چند ماه که امکان تحویل در آن‌ها وجود دارد، مشخص می‌­شوند. همچنین، پرداخت در پیمان آتی معمولا یک بار و در زمان تحویل انجام می­‌شود. در حالی که بر اساس ساز و کار «تسویه حساب روزانه ودیعه» در قرارداد آتی، پرداخت به صورت روزانه انجام می­‌گیرد. با اینکه قراردادهای آتی، معمولا قبل از زمان تحویل با یک معامله معکوس بسته می­‌شوند، ولی بیشتر پیمان‌­های آتی یا به تحویل فیزیکی کالا یا به تسویه نهایی، به صورت نقدی منجر می­‌شود. جدول زیر تفاوت­‌های اساسی بین پیمان آتی و قرارداد آتی را به طور خلاصه نشان می­‌دهد:

مزایا و معایب پیمان آتی

امتیاز پیمان آتی این است که این قراردادها به همان اندازه که طرفین قرارداد بخواهند دارای انعطاف است. در عین حال پیمان‌های آتی از دو مساله آسیب می­‌بینند:

• اول آنکه: ممکن است برای یک نهاد مالی بسیار سخت باشد که بتواند طرف قراردادی را پیدا کند که با او توافق کند و اگر هم پیدا کرد شاید نتواند قیمت بالایی را که می­‌خواهد بدست آورد. پس این بازار از فقدان نقدینگی رنج می­‌برد.
• دوم آن که: پیمان‌ آتی با ریسک نکول مواجه است. به این معنا که طرف­‌های این قرارداد باید اطمینان حاصل کنند که طرف­‌های درگیر به لحاظ مالی سالم و مطابق مفاد قرارداد عمل می­‌کنند، حال اگر ریسک نکول با مساله فقدان نقدینگی ترکیب شود قرارداد آتی بی­فایده خواهد بود.

معایب و مزایای هریک از انواع ابزارهای مالی در “چگونگی استفاده از آن­‌ها” تعریف می‌شود، بدین معنی که بسته به نیاز به استفاده از آن‌ها این مزایا و معایب می‌تواند تشدید و یا تضعیف گردد، لذا لزوم “تعریف صحیح نیاز” و “استفاده از ابزار صحیح در جایگاه مناسب” اهمیت بالائی دارد.

بازده (عایدی) پیمان آتی

• با توجه به این­که پیمان­‌های آتی در سررسید تسویه می­‌شوند، اگر زمان سررسید را T فرض کنیم و قیمت نقد دارایی در زمان T را با  و قیمت تحویل در پیمان آتی را با K نشان دهیم، یک پیمان آتی برای خریدار، به ازای خرید یک واحد از دارایی در سررسید، به اندازه   ارزش دارد، چون پیمان آتی فوق باعث می­‌شود، دارایی را که قیمت آن  است بتوانیم با قیمت  K  بخریم،  را اصطلاحا، بازده یا ارزش نهائی می­‌گویند.
• یک پیمان آتی برای فروشنده، به ازای هرواحد از یک دارایی به اندازه در سررسید ارزش دارد. چرا که این امکان را ایجاد می­‌کند یک دارایی را با قیمت    بتوان با قیمت K فروخت، لذا بازده یا ارزش نهائی این قرارداد  است.

بازده­‌های حاصل از پیمان آتی می­‌تواند منفی یا مثبت باشد. با توجه به این که انعقاد پیمان آتی هیچ هزینه­‌ای در بر ندارد، سود حاصل از قرارداد به اندازه بازده است. سود خریدار و فروشنده پیمان آتی در شکل زیر نشان داده شده است.

نحوه تحویل و تسویه پیمان آتی

در زمان انقضای پیمان، می­‌توان به دو طریق برای تسویه معامله و ایفای تعهدات عمل کرد:

• در روش اول، خریدار پیمان آتی، قیمتی که قبلا در زمان عقد پیمان توافق شده را به فروشنده پرداخت می­‌نماید و در مقابل، فروشنده، دارایی موضوع قرارداد را مطابق شرایط تعیین شده در متن پیمان تحویل می­‌دهد.
• روش دوم به تسویه نقدی (cash settlement) موسوم بوده که به خریدار و فروشنده پیمان امکان می‌­دهد تا ارزش نقدی خالص موقعیت را در تاریخ تحویل بپردازند.

البته باید توجه داشت اینکه تسویه پیمان آتی به صورت نقدی و یا در قالب تحویل فیزیکی صورت گیرد، اختیاری نبوده و در زمان عقد پیمان میان طرفین معامله توافق می­‌شود.

انواع مختلف پیمان­‌ آتی

• پیمان آتی روی اوراق بهادار:

ازار اوراق بهادار خصوصا در امریکا و اروپا و نیز کشورهای آسیای شرقی توانسته است پیمان‌های آتی فراوانی را مورد معامله قرار دهد. خصوصا در آمریکا، اوراق  بهادار دولتی دارای بازار پیمان آتی نظام یافته است. بسیاری از بنگاه­‌های معامله‌گر،  اوراق قزضه  دولتی و اوراق قرضه شرکتی را معامله می­‌کنند. بنگاه‌­های کارگزاری نیز در این بازار به گونه‌­ای فعال حضور دارند و با استفاده از سیستم‌های الکترونیکی خریداران و فروشندگان را گرد هم آورده، به یکدیگر معرفی می­‌کنند، و معاملات نقدی و پیمان‌­های آتی زیادی را روی اوراق بهادار دولتی به انجام میی‌رسانند. سهام و اوراق قرضه دو نوع اصلی دارایی­های پایه پیمان‌­ها را تشکیل می­‌دهند.

• پیمان­‌های آتی سهام:

پیمان­‌های آتی سهام به قرارداد خرید یک سهام منفرد، سبدی از سهام و یا شاخص سهام در زمان آینده اشاره دارد.

• پیمان‌های آتی بر روی اوراق قرضه:

می‌توان پیمان­‌های آتی بر روی اوراق قرضه را نیز به صورت پیمان­‌های آتی بر روی اوراق قرضه منفرد، پیمان­‌های آتی بر روی پرتفویی از اوراق قرضه و نیز پیمان‌­های آتی بر روی شاخص اوراق قرضه در نظر گرفت. هر چند پیمان­‌های آتی بر روی اوراق قرضه با پیمان­‌های آتی سهام شباهت‌­هایی دارند اما توجه به برخی تفاوت­‌های میانشان با اهمیت است.

این مطلب را حتما بخوانید:  قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟

به عنوان نمونه بر خلاف سهام، اوراق قرضه سررسید دارند و پیمان آتی بر روی اوراق قرضه باید قبل از تاریخ سررسید قرضه منقضی شود. مضافا اینکه اوراق قرضه دارای ویژگی­‌های خاصی نظیر قابل بازخرید بودن و قابل تبدیل بودن هستند. همچنین، اوراق قرضه برخلاف سهام با ریسک ورشکستگی مواجه هستند. بنابراین، پیمان­‌های آتی بر روی اوراق قرضه باید حاوی شرایطی در مورد تعریف ورشکستگی و نحوه تعامل طرفین پیمان در صورت بروز ورشکستگی اوراق باشند. نوعی از اوراق قرضه که عمدتا در پیمان‌های آتی مورد توجه قرار می‌گیرد اوراق قرضه بدون کوپن و بدون ریسک است که عمدتا شامل اوراق خزانه دولت امریکا بوده و به عنوان معیاری برای نرخ بازده بدون ریسک مطرح است.

• پیمان­‌های آتی بر روی نرخ بهره پیمان آتی نرخ سود:

موافقت­نامه نرخ آتی (FRA-Forward Rate Agreements) یا پیمان آتی نرخ سود، نوعی از پیمان آتی است که در سال ۱۹۸۳ و توسط نظام بانکی به وجود آمده است. این قرارداد در بانک‌های لندن ایجاد شد و هنوز هم بانکداران انگلیسی جزء معامله­گران عمده این بازار هستند. بسیاری از بانک­‌ها که دارای میز پیمان آتی نرخ ارز هستند پیمان آتی نرخ سود را نیز در خود دارند. پیمان آتی نرخ سود از قرارداد آتی در آتی (Forward Forward Contract) مشتق گردیده است، این پیمان بین بانک­‌های بزرگ رایج است و براساس آن یک بانک موافقت می­‌کند در بانک دیگر سرمایه­‌گذاری کند. این موافقت­نامه خود یک پیمان آتی در سپرده است زمان سپرده‌­گذاری، مقدار وجوهی که سپرده­‌گذاری خواهد شد و نرخ سود وجوه سپرده­‌گذاری، همگی در توافقنامه ذکر می‌­گردند، هنگامی که زمان سپرده­‌گذاری فرا می­‌رسد، بانک سپرده‌­گذار، وجوه مورد توافق را در بانک طرف قرارداد سپرده­‌گذاری می­‌کند. پیمان آتی نرخ سود نوع ساده‌­ای از پیمان‌های آتی در آتی هستند چرا که اصل وجوه سپرده­‌گذاری مورد نیاز نیست. ضمنا مابه التفاوت نرخ سود تعیین شده و نرخ سود ارز منتقل می­‌شود. قیمت اوراق بهادار با درآمد ثابت تحت تأثیر نرخ­‌های بهره قرار دارد. نوع رایج­ پیمان­‌های آتی، بر روی نرخ بهره تعریف می­‌شود که به موافقت­نامه نرخ آتی یا FRA موسوم است. FRA  قراردادی است که دارایی پایه آن به­جای اوراق قرضه یا سپرده­‌های یورودلاری و لایبور، مبالغ بهره پرداختی بر حسب  دلار و یورو  و یا هر ارز دیگری است که متناسب با آن ارز تعیین می‌شود. FRA توسط دو گروه مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• گروه اول کسانی که در معرض ریسک نرخ بهره قرار دارند و می­‌خواهند موقعیت خود را در برابر نوسانات نرخ بهره در آینده مصون سازند.
• گروه دوم، افراد سفته بازی هستند که علاقه­مند هستند از نوسانات نرخ بهره در آینده سود ببرند.

FRA یک ابزار مالی خارج از بورس است که در بازار  پول  و توسط بانک‌­ها ارایه می‌گردد. FRA مشابه ارزهای گوناگون از بازاری جهانی برخوردار است که در آن بانک­‌ها بسیار فعال هستند و از طریق تلفن، اینترنت و شبکه­‌های کامپیوتری به یکدیگر متصل اند و از این طریق به مبادله می­‌پردازند. معمولا طرفین معامله در FRA شامل یک مشتری و یک بانک بوده و یا در برخی موارد ممکن است دو طرف معامله دو بانک مختلف باشند. در قرارداد FRA فروشنده متعهد می‌­شود تا در آینده مشخص وام فرضی موضوع قرارداد را به خریدار وام فرضی بپردازد. این وام فرضی بر حسب ارز مشخصی در آینده اعطاء خواهد شد و مدت زمان بازپرداخت آن هم مشخص است. نکته مهم در این قرارداد آن است که وام اعطاء شده بر حسب نرخ بهره ثابتی است که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می­‌شود. بنابراین خریدار FRA در نقش وام­گیرنده ظاهر شده و در برابر افزایش نرخ بهره آتی مصون می­‌ماند. خریدار FRA ممکن است واقعا قصد گرفتن وام را داشته باشد و از FRA به عنوان ابزاری برای مصون­سازی موقعیت خود استفاده کند. همچنین ممکن است صرفا از این قرارداد با هدف سفته­بازی و سود بردن از افزایش نرخ بهره آتی استفاده کند. فروشنده FRA به مثابه وام دهنده­ای عمل می­کند که نرخ اعطای وام را برای خود در آینده تثبیت می‌­کند. بنابراین، فروشنده FRA هم موقعیت خود را در برابر کاهش احتمالی نرخ بهره در آینده مصون می­‌سازد. منظور از وام فرضی آن است که در FRA به صورت واقعی هیچ وامی میان طرفین معامله ردوبدل نمی­­‌شود. هر چند ممکن است طرفین معامله، در جای دیگری به صورت واقعی به اخذ وام و یا اعطای وام بپردازند، با این حال آن‌ها از FRA به عنوان ابزاری برای مصون­سازی خود در برابر نوسانات نرخ آتی بهره وام استفاده می­‌کنند. بنابراین، در تاریخ انقضای FRA، تسویه به صورت نقدی و بر پایه مابه­ التفاوت نرخ بهره واقعی بازار و نرخ بهره توافق شده در FRA صورت می­‌گیرد. در زمان انعقاد قرارداد FRA، خریدار قرارداد پولی به فروشنده نمی­‌پردازد. البته، بانک‌­ها که FRA می­‌فروشند معمولا در هنگام انجام معامله و انعقاد قرارداد مبالغ اندکی را تحت عنوان کارمزد از مشتریان خود (خریدار) دریافت می­‌کنند. مکانیزم این نوع پیمان آتی برای تمامی ارزها یکسان است و یکی از مهم‌ترین آن‌ها بر مبنای “لایبور” است، در ادامه به شرح مختصر لایبور می­‌پردازیم:

• لایبور:

سپرده‌­های مدت­‌دار بر حسب ارزهای مختلف که توسط بانک‌­های معتبر منتشر می­‌شود از بازار جهانی بزرگی برخوردار است. این بازار عمدتا در لندن قرار دارد. مهم­ترین سپرده مدت­‌دار، یورو دلار است که به سپرده­‌های دلاری خارج از آمریکا اطلاق می‌شود.  بانک­‌ها با انتشار سپرده‌­های مدت‌­دار یورودلاری از بانک‌­های دیگر وام‌­های دلاری می­‌گیرند. این وام­‌ها به صورت کوتاه­مدت و تضمین نشده هستند. نرخ این وام‌­های دلاری را نرخ بین بانکی لندن می­‌نامند. علیرغم آن­که برای وام گرفتن و وام دادن نرخ­‌های متفاوتی وجود دارد، معمولا در قراردادهای مشتقه از نرخ اعطای وام موسوم به “نرخ ارایه وام بین بانکی لندن” یا “لایبور” استفاده می‌­شود. لایبور نرخی است که بانک­‌های لندن بر مبنای آن به یکدیگر وام دلاری می­‌دهند. هرچند لایبور در مورد وام­‌های دلاری خارج از آمریکا کاربرد دارد، اما با این حال به عنوان بهترین نرخی محسوب می­‌شود که یک وام گیرنده خصوصی (غیر دولتی) با رتبه اعتباری بالا می­‌تواند بر حسب دلار دریافت نماید. باید توجه داشت که در لندن شعب بانک‌­های مختلف از سراسر دنیا وجود دارند و این بانک­‌ها نیز در بازار یورودلار مشارکت فعال دارند.

• پیمان آتی نرخ ارز:

مورد معامله، در پیمان­‌های آتی اغلب ارزهای خارجی هستند، بیشتر بانک­‌های بزرگ در اتاق مبادلات ارزهای خارجی، میز مخصوصی با عنوان میز پیمان آتی تدارک دیده‌­اند، که مختص معاملات پیمان­‌های آتی است. بازار ارزهای خارجی نیز مانند بازار کالا و سایر بازارها با تغییرات قیمت مواجه است. این تغییرات برای فعالان این بازار، ریسک نرخ ارز را به وجود می­‌آورد که به وسیله پیمان آتی نرخ ارز قابل پوشش است بازار پیمان آتی نرخ ارز یکی از بازارهای نظام یافته بازار پیمان­‌های آتی است که افراد مختلف برای پوشش ریسک نرخ ارز به آن مراجعه می­‌کنند. میز پیمان آتی معمولا نرخ‌­های پیمان آتی ارز را برای سررسیدهای مختلف تعیین می‌­کند و بر آن اساس معامله­گران دست به مبادلات می­‌زنند.

• پیمان آتی روی کالاها:

تاریخچه پیدایش معاملات پیمان آتی در محصولات کشاورزی به حدود ۲۰۰۰ سال قبل باز می‌گردد. آثار این گونه معاملات در نوشته‌های به جامانده از زمان سومریان حکایت از این دارد که بشر در زمان­‌های مختلف و براساس نیازهای معاملاتی خود پیمان‌هایی را ابداع کرده است. اولین پیمان­‌های آتی نیز در مورد محصولات کشاورزی از جمله گندم، پنبه و نیز فلزاتی از قبیل طلا و نقره بوده است. پیمان آتی کالاها نیز بدین صورت است که طرفین پیمان، تحویل کالای خاص با قیمت معین را در زمان مشخصی از آینده تضمین می­کنند. مشخصات کالاهای قابل تحویل به طور کامل معین می­‌گردد و همچنین بهای آن نیز معلوم می­‌شود. با استفاده از این پیمان می­‌توان ریسک تغییرات قیمت انواع کالاها از جمله ماشین آلات و مواد اولیه را برای شرکت­‌های تولیدی – صنعتی پوشش داد. به عنوان مثال فرض کنید شرکت الف در طرح توسعه خود پیش­بینی کرده است ماشین آلات خاصی را که قیمت آن نوسان‌پذیر است خریداری کند. بنابر برنامه زمان­بندی شده، باید ماشین آلات در ماه سوم از سال آینده خریداری شوند. در این حالت اگر شرکت الف وارد پیمان آتی با فروشنده ماشین آلات گردد و قیمت خرید ماشین آلات را از هم­اکنون مشخص نماید، ریسک نوسانات قیمت ماشین آلات را برای خود از بین می­‌برد.

قرار داد سواپ چیست ؟

قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟

سوآپ (SWAP) چیست؟

سوآپ در لغت به‌معنای معامله کد بورسی پایاپاى، معاوضه، عوض‌کردن، مبادله‌کردن و جانشین‌کردن آمده و در اصطلاح، توافقی بین دو طرف برای معاوضه جریان نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت) است. اولین سواپ در سال ۱۹۸۱ میلادی بین شرکت IBM و بانک جهانی صورت گرفت. هرچند سابقه طراحی و ابداع سوآپ (swaps) نسبت به سایر مشتق‌های مالی کمتر است، اما اهمیت آن کم نیست. به عبارت دیگر، چنانچه اندازه بازار سوآپ را موردتوجه قرار دهیم، شاید بتوان آن را نسبت به سایر مشتق‌های مالی پراهمیت‌تر دانست. درواقع، سوآپ توافقی است بین دو طرف تا مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی آتی را با یکدیگر معاوضه کنند. در اکثر مواقع، یک‌طرف سواپ مبالغی را برحسب یک متغیر تصادفی نظیر نرخ بهره، نرخ ارز، بازده آموزش بورس و یا قیمت یک کالا پرداخت می‌نماید. این پرداخت‌ها به پرداخت‌های متغیر (variable) یا شناور (floating) موسوم است. طرف دیگر سوآپ ممکن است مبالغی را به صورت ثابت و یا شناور بر پایه‌یک متغیر تصادفی دیگر پرداخت نماید. در حالی‌که در قراردادها و پیمان‌های آتی و نیز  اختیار معامله از عبارت خریدار و فروشنده برای طرفین معامله استفاده می‌گردد، در مورد سوآپ چنین ادبیاتی چندان رایج نیست. در عوض، در سواپ یک‌طرف معامله به عنوان پرداخت‌کننده برحسب نرخ شناور (یا متغیر) و طرف دیگر به عنوان پرداخت‌کننده برحسب نرخ ثابت شناخته می‌شود. البته، در برخی از قراردادهای سوآپ، هر دو طرف معامله برحسب نرخ شناور به طرف مقابل پرداخت می‌نمایند.

ویژگی‌های قراردادهای سوآپ

معمولاً قراردادهای سوآپ شامل یک مجموعه از جریان‌های نقدی است. درواقع، ثبت نام بورس لازم است و سواپ حالت کلی‌تر پیمان‌های آتی است که در آن به‌جای یک پرداخت با مجموعه‌ای از پرداخت‌ها مواجه هستیم.  بنابراین، می‌توان سوآپ را به عنوان مجموعه‌ای از پیمان‌های آتی در نظر گرفت. در هنگام انعقاد سوآپ هیچ پولی بین طرفین معامله ردوبدل نمی‌شود. بنابراین، ارزش سواپ در زمان شروع آن معادل صفر است. البته سوآپ‌های ارزی از این قاعده مستثنی هستند، در سوآپ‌های ارزی طرفین معامله در هنگام انعقاد سوآپ، مبلغ فرضی قرارداد (notional principal) را برحسب ارزهای مختلف با یکدیگر رد و بدل می‌کنند. همانطور که پیشتر اشاره شد، در سوآپ طرفین معامله مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی را معاوضه می‌کنند، بنابراین ما با تاریخ‌های پرداخت یا تاریخ‌های تسویه (settlement date) متعدد سر‌وکار داریم. به دوره زمانی بین دو تاریخ تسویه، دوره تسویه (settlement period) می‌گویند. به استثنای سوآپ‌های ارزی، در دیگر انواع سوآپ، مبالغی که در تاریخ‌های تسویه بین طرفین سوآپ ردوبدل می‌شود برحسب ارز یکسان است.  بنابراین، طبیعی است که طرفین سوآپ، خالص مبالغ پرداختی را ردوبدل نمایند. در مورد سوآپ ارزی، مبالغ پرداختی در تاریخ‌های تسویه برحسب ارزهای مختلف می‌باشد، درنتیجه هر یک از طرفین سوآپ به صورت مجزا مبالغی را برحسب ارز موردنظر پرداخت می‌نماید و تسویه خالص کاربردی ندارد. تسویه قراردادهای سوآپ معمولاً به صورت نقدی است، تحویل فیزیکی دارایی پایه در مورد قراردادهای سوآپ کمتر است. قراردادهای سوآپ همیشه دارای یک تاریخ خاتمه (termination date) مشخص می‌باشد. در تاریخ خاتمه آخرین پرداخت توسط طرفین سوآپ صورت می‌گیرد. تاریخ خاتمه را می‌توان مشابه تاریخ انقضاء در سایر انواع قراردادهای مشتقه در نظر گرفت. قراردادهای سوآپ در بازار خارج از بورس  و برحسب نیازهای خاص طرفین قرارداد معامله می‌شود. مشابه سایر قراردادهای مشتقه خارج بورسی، قراردادهای سوآپ نیز در معرض ریسک نکول قرار دارد. هر بار که یکی از طرفین سوآپ نسبت به انجام تعهد خود مبنی بر پرداخت مبلغی که بر عهده اوست به طرف مقابل قصور کند، این ریسک عینیت می‌یابد. درواقع می‌توان گفت، قراردادهایی همچون سوآپ در معرض ریسک اعتباری هستند.

خاتمه دادن به سوآپ

همان‌طور که قبلاً اشاره شد، سوآپ دارای یک تاریخ خاتمه یا تاریخ انقضای مشخص است. در برخی موارد ممکن است یکی از طرفین سوآپ تمایل داشته باشد تا زودتر از تاریخ انقضاء از سواآپ خارج شود. این امر مشابه آن است که شخص دارنده  اوراق قرضه بخواهد قبل از سررسید اوراق، آن را بفروشد و یا اینکه دارنده اختیار معامله بورسی و یا قرارداد آتی بخواهد قبل از تاریخ انقضاء آن را بفروشد. خروج از سوآپ قبل از تاریخ انقضاء به شیوه‌های مختلف امکان‌پذیر است. قرارداد سواپ برحسب ارزش فعلی خالص جریان‌های نقدی آتی که طرفین باید در آینده ردوبدل کنند دارای ارزش بازاری معینی بوده که در طول عمر سوآپ قابل‌محاسبه است. به عنوان مثال، اگر ارزش بازاری سواپ برای یکی از طرفین معامله ۱۲۵ هزار دلار باشد، وی می‌تواند در صورت موافقت طرف مقابل با دریافت مبلغ مذکور از وی، به قرارداد خاتمه بخشد. این روش موجب می‌شود تا قرارداد سوآپ برای هر دو طرف پایان پذیرد. در هر صورت، خاتمه دادن به قرارداد سواپ به شیوه اخیر نیازمند جلب موافقت طرف مقابل قرارداد است. در هنگام عقد قرارداد سوآپ می‌توان چنین رویکردی را برای خاتمه زودتر از موعد سوآپ پیش‌بینی نمود. رویکرد دیگری که برای خاتمه زودتر از موعد قرارداد سوآپ رایج است، ورود به یک قرارداد سواپ جدید با موقعیت معکوس است. برای مثال، شرکتی را در نظر بگیرید که وارد یک قرارداد سوآپ شده و متعهد است درازای دریافت مبالغی برحسب نرخ لایبور، مبالغ ثابتی را بر پایه نرخ بهره ۵ درصد به طرف مقابل قرارداد پرداخت نماید. بهره ثابت پرداختی توسط شرکت در ۱۵ ژانویه هرسال انجام‌شده و مبالغ شناور در ۱۵ جولای دریافت می‌شود. در حال حاضر سه سال تا تاریخ انقضای قرارداد باقیمانده است و شرکت مورداشاره علاقه‌مند است که به قرارداد مذکور خاتمه بخشد.

برای این منظور وی می‌تواند وارد یک قرارداد سوآپ جدید با موقعیت معکوس شود. بدین ترتیب که طی یک قرارداد سو آپ سه‌ساله، بهره ثابت را دریافت و بهره شناور را پرداخت نماید. در قرارداد جدید، شرکت متعهد می‌شود به مدت سه سال و در تاریخ ۱۵ جولای هرسال نرخ بهره لایبور (نرخ لایبور (London Inter Bank Offered Rate=LIBOR) عبارت است از میانگین نرخ بهره بین‌بانکی که بانک‌ها در کوتاه‌مدت به یکدیگر وام می‌دهند). را به طرف مقابل پرداخت‌نموده و در عوض در ۱۵ ژانویه، نرخ بهره ثابت موردتوافق را دریافت کند. نرخ بهره ثابت در قرارداد سوآپ جدید مطابق شرایط روز بازار در تاریخ انعقاد سوآپ تعیین‌شده و ممکن است با نرخ ۵ درصد تعیین‌شده در قرارداد قبلی متفاوت باشد.  در هر صورت، مبالغ دریافتی و پرداختی برحسب نرخ لایبور با یکدیگر خنثی‌شده و شرکت صرفاً باید مبالغ ثابت مشخصی را برحسب مابه‌التفاوت دو نرخ بهره ثابت تعیین‌شده در دو قرارداد دریافت یا پرداخت نماید.  بنابراین، ریسک شرکت در برابر نوسانات نرخ بهره لایبور به طور کامل از بین می‌رود اما ریسک نکول طرف مقابل همچنان پابرجاست زیرا هر دو قرارداد سوآپ موردبحث کماکان به قوت خود باقی هستند. روش سوم خاتمه دادن به قرارداد سوآپ آن است که آن را به طرف سومی بفروشیم.  حالتی را در نظرگیرید که یک شرکت دارای یک قرارداد سو آپ به ارزش ۷۵ هزار دلار است. این شرکت می‌تواند در صورت جلب نظر و موافقت طرف مقابل قرارداد، شخص ثالثی را پیدا نماید و تعهد خود را به قیمت ۷۵ هزار دلار به وی واگذار نماید. رویکرد اخیر، چندان رایج نیست. روش دیگری که برای خروج زودتر از موعد از قرارداد سوآپ وجود دارد استفاده از اختیار معامله بر روی سوآپ (swaption) است. اختیار معامله بر روی سوآپ نوعی اختیار معامله است که دارایی پایه آن‌یک قرارداد سواپ است. دارنده اختیار معامله بر روی سواپ نسبت به ورود به سوآپ موضوع قرارداد مخیر است و می‌تواند از طریق این ابزار، اختیار ورود به یک قرارداد سوآپ معکوس را برای خود حفظ نماید.

انواع قراردادهای سوآپ

دارایی پایه سوآپ می‌تواند نرخ ارز، نرخ بهره، سهام، کالا و… باشد. در ادامه به معرفی اجمالی انواع مختلف قراردادهای سوآپ می‌پردازیم:

سوآپ نرخ بهره (interest rate swap)

در سوآپ نرخ بهره، طرفین قرارداد مبالغ بهره را برحسب ارز مشابه معاوضه می‌نمایند. در این نوع از سوآپ مبلغ اسمی قرارداد برای دو طرف قرارداد یکسان بوده و تسویه به صورت خالص انجام می‌شود. در سوآپ نرخ بهره دو حالت ممکن است:  در حالت اول، دو طرف قرارداد مبالغ بهره را برحسب بهره متغیر پرداخت می‌کنند. اما در حالت دوم، یکی از طرفین قرارداد برحسب بهره ثابت و دیگری برحسب بهره متغیر پرداخت می‌نماید. برخلاف سوآپ ارزی که پرداخت بهره ثابت برای دو طرفین قرارداد ممکن بود، در مورد سوآپ نرخ بهره چنین حالتی بی‌معنی خواهد بود زیرا با یکسان بودن ارز، این حالت منجر به مبادله جریان‌های نقدی کاملاً یکسان خواهد شد. ضمناً، در سوآپ نرخ بهره نیازی به مبادله مبلغ اسمی قرارداد در تاریخ انعقاد و اختتام سوآپ نیست، زیرا با ارز یکسان سروکار داریم. فرض کنید یک شرکت از بانکی وام گرفته است و نرخ آن براساس لایبور به علاوه درصد ثابتی است، ازآنجایی که نرخ لایبور متغیر است، شرکت برای پوشش ریسک خود، وارد قرارداد سواپ با بانک دیگری می‌گردد که در بازار سواپ فعال است و طبق آن قرارداد، مبالغ ثابتی را پرداخت و نرخ لایبور را دریافت می‌کند، در این مثال شرکت مذکور از یک‌سو با بانکی که وام گرفته طرف است و از سویی دیگر با بانکی که در بازار سواپ فعال است، ولی برآیند کلی این دو، این خواهد بود که نرخ لایبور را مستقیماً از یکی از بانک‌ها دریافت و به دیگری پرداخت می‌کند، درواقع ریسک تغییرات نرخ لایبور را پوشش داده و پرداخت‌هایش را در دو طرف به پرداخت‌های ثابت تبدیل می‌کند.

سوآپ سهام (equity swaps)

در سوآپ سهام، طرفین قرارداد مبالغی را برحسب بازده سهام یا شاخص سهام معاوضه می‌نمایند. سواپ سهام به‌گونه‌ای طراحی‌شده که علاوه بر بازده حاصل از سود نقدی، بازده ناشی از منفعت سرمایه‌ای (capital gain) را نیز شامل می‌شود. سوآپ سهام معمولاً توسط مدیران  پرتفوی مورد استفاده قرار می‌گیرد. قراردادی را در نظر بگیرید که درازای دریافت مبلغی ثابت، بازده شاخص s&p500 پرداخت شود، منظور از بازده نیز تغییرات شاخص مذکور در بازه‌ی زمانی مشخص است، بدیهی است که هردو نرخ در مبلغ ثابت قرارداد ضرب شده و جریانات نقدی پرداختی و دریافتی را حاصل می‌کند.

سوآپ ارزی (currency swaps)

در سوآپ ارزی، طرفین قرارداد مبالغ بهره را برحسب ارزهای مختلف ردوبدل می‌کنند. این روش به طرفین معامله کمک می‌کند تا در مقابل ریسک نوسانات نرخ ارز مقاوم‌تر بوده و آن را بهتر مدیریت کنند. در ۱۹۹۰، معمول‌ترین شکل سواپ، سواپ ارز ثابت- ثابت (fixed-for-fixed) بود که به‌صورت سواپ Plain Vanilla (رایج‌ترین نوع سوآپ) شناخته می‌شد. تحت این سوآپ ارز، گردش نقدینگی سواپ براساس گردش نقدینگی آتی دو ارز متفاوت است  که شامل مبادله میان دو طرف معامله نرخ ثابت بهره در یک نرخ ارز در معاوضه با نرخ ثابت بهره در نرخ ارز دیگری است. درواقع، شرکت A متعهد به پرداخت نرخی ثابت براساس یک نوع ارز و شرکت B متعهد به پرداخت نرخی ثابت بر اساس ارزی دیگر است. یک‌شکل معمول دیگر از سواپ، سواپ ارزی ثابت-شناور (fixed-for-flow) است. تحت این قرارداد،‌ یکی از جریان‌های پرداخت در نرخ ثابت‌ یک ارز قرارگرفته، در حالی‌که جریان پرداخت دیگر، براساس نرخ شناور ارز دیگر قرار می‌گیرد. درواقع، شرکت A متعهد به پرداخت نرخ ثابتی طبق یک نوع ارز و شرکت B متهد به پرداخت نرخی شناور بر اساس ارزی متفاوت است. یکی دیگر از انواع سواپ، سواپ ارز شناور-شناور (flow-for-flow) است. در این حالت هر دو طرف جریان پرداختی براساس نرخ‌های شناور ارزهای مورد قرارداد است. درواقع، شرکت A متعهد به پرداخت نرخ شناوری براساس یک نوع ارز و شرکت B نیز متعهد به پرداخت نرخی شناور بر اساس ارزی دیگر است. یک نوع دیگر از سواپ ارز که بسیار شایع و معمول است، سواپ ارز غیرهمسان (Cross-Currency Swap) است و آن توافقی است برای سواپ نرخ بهره ثابت در‌ یک ارز، با نرخ بهره متغیر در‌ یک ارز دیگر.

سوآپ نرخ بازده کل (Total Return Swap or Total Rate Of Return Swap: TRORS)

شیوه دیگر انجام سواپ ، سواپ نرخ بازده کل می‌باشد که در آن، طرفین معامله، یک دارایی را بصورت دارایی پایه یا معیار انتخاب کرده و توافق می‌کنند که یکی از طرفین بهره متعلقه به آن دارایی پایه و هر نوع افزایش یا کاهش ارزش آن دارائی را صاحب شود و طرف مقابل نیز وجوه ثابت یا شناوری را از طرف مقابل دریافت کند که بطور معمول هیچ‌گونه ارتباطی با دریافتی‌های طرف اول ندارد. در حقیقت، این نوع سواپ ، به طرف دوم اجازه می‌دهد تا دارائی‌اش را در برابر نوسان‌های ارزش، پوشش دهد و طرف نخست نیز می‌تواند بدون اینکه دارائی را وارد ترازنامه‌اش بکشد، از عایدات اقتصادی آن بهره‌مند شود. بدین ترتیب، سواپ بازده کل، دو کارکرد اصلی دارد؛ یکی کاهش ریسک اعتباری دارایی پایه از راه انتقال بازده کل به خریداران سواپ و دیگری کاهش ریسک بازار دارایی پایه فروشنده سواپ از طریق جبران زیان کاهش ارزش دارائی پایه به‌وسیله خریدار سواپ . علاوه بر این، منافع متعددی هم در استفاده از این نوع سواپ به‌جای خرید دارایی پایه برای سرمایه‌گذار مترتب است؛ اول آنکه لازم نیست خریدار سواپ شخصاً درباره تأمین مالی خرید دارائی پایه اقدام کند؛ لیکن در عوض مبلغی را به فروشنده سواپ درازای دریافت بازده کل ناشی از دارائی پایه می‌پردازد. دوم آنکه خریدار سواپ می‌تواند از بهترین اقدام فروشنده سوآپ در تهیه دارائی پایه نفع ببرد، سوم آنکه خریدار سواپ در معرض همان میزان خطر اقتصادی ناشی از یک سبد متنوع از دارائی‌ها در یک معامله سواپ است که در معامله‌های بازار نقدی به دست می‌آید. به این وسیله سواپ بازده کل نسبت به بازار نقد، ابزار بسیار مؤثرتری خواهد بود. چهارم آنکه خریدار سواپ، در خرید یک دارائی هم‌زمان با ریسک اعتباری مثل اوراق قرضه شرکتی در بازار مواجه با مشکل است و از سوی دیگر در برابر دریافت بازده کل دارایی پایه در معرض دو ریسک اعتباری یا نکول فروشنده سواپ و ریسک تغییر نرخ سود قرار می‌گیرد.

سواپ نکول اعتباری (Credit Default Swap: CDS)

ازآنجا که مؤسسات مالی، در معرض ریسک عدم بازپرداخت اقساط وام‌های مشتریان خود قرار دارند، به منظور صیانت از دارائی خود و مصونیت از ریسک عدم پرداخت اقساط وام از سوی مشتریان، از مکانیزم سواپ نکول اعتباری استفاده می‌کنند. مطابق این ساز و کار حقوقی – مالی، مؤسسات مذکور طی یک قراردادی در جایگاه خریدار سواپ قرارگرفته و با فروشنده سواپ که معمولاً یک مؤسسه بیمه‌ای است توافق می‌کنند تا در سررسیدهای معینی، مبلغی مشخصی را به فروشنده پرداخت کنند و متقابلاً، فروشنده نیز متعهد می‌گردد که در صورت عدم پرداخت اقساط مشتریان به موسسه مالی، وی در راستای اجرای قرارداد نکول اعتباری در سقف تعهدی که به موجب این قرارداد پذیرفته، معادل آنچه که مشتری موسسه نپرداخته است، جبران کند. در  این نوع سواپ، طرف خریدار، اجرتی را بصورت دوره‌ای به طرف فروشنده در برابر تعهد وی به پرداخت مبلغ مشخصی در آینده و در صورت بروز حادثه‌ای موردتوافق (مانند نکول)، پرداخت می‌کند. این قرارداد، مانند بیمه است که طی آن، صاحبان دارائی‌ها آن‌ها را درازای مبلغی بصورت دوره‌ای بیمه می‌کنند. تفاوت اصلی بین «سواپ نکول اعتباری» و «سواپ نرخ بازده کل» در این است که سوآپ نکول اعتباری از دارائی، در برابر بروز یک اتفاق خاص، محافظت می‌کند؛ در حالی‌که سواپ نرخ بازده کل از دارائی، در برابر کاهش ارزش احتمالی آینده آن حفاظت می‌کند. به عبارت دیگر، در حالی‌که اولی بصورت ابزار مشتقه اعتباری است، دومی هیچ‌گاه بصورت یک مشتقه اعتباری مطرح نمی‌باشد.

سوآپ کالا (commodity swaps) و سایر انواع سوآپ

مشابه آنچه در مورد سواپ ارزی، سواپ نرخ بهره و سواپ سهام ملاحظه شد می‌توان بر روی کالاها و هر چیز دیگری با نتایج تصادفی که شرکت‌ها، نهادهای مالی و یا اشخاص با آن مواجه هستند، قرارداد سواپ تعریف نمود.  سواپ کالا بسیار رایج است. برای مثال، شرکت‌های هواپیمایی برای خرید سوخت موردنیاز خود در آینده وارد قرارداد سو‌آپ می‌شوند. طی قرارداد مذکور آن‌ها مبالغ ثابتی را به طرف مقابل سواپ پرداخت کرده و در عوض، طرف مقابل هم مبالغی را بر مبنای قیمت سوخت به آن‌ها می‌پردازد. همچنین استفاده از سواپ برای تثبیت قیمت طلا  فلزات گران‌بها و یا گاز طبیعی نیز بسیار متداول است. هدف از این قراردادها تثبیت قیمت خرید یا فروش کالاهای مذکور است. مضافاً این‌که، می‌توان قراردادهای سواپ را برای کالاهای غیرقابل ذخیره‌سازی نظیر برق و با آب و هوا نیز استفاده کرد. در مورد سواپ آب و هوا، مبالغ پرداختی برحسب معیار خاصی از سنجش آب و هوا نظیر میزان بارش، دما و یا خسارت‌های ناشی از تغییرات آب و هوایی پرداخت می‌شود. قراردادهای سوآپ یا معاوضه نفتی، از سنخ قراردادهای معاوضه کالاست. درواقع رایج‌ترین نوع قراردادهای معاوضه کالا، قرارداد سواپ نفتی است. ایران به لحاظ موقعیت استراتژیکی و دسترسی به آبراه‌های بین‌المللی و خطوط لوله بسیار گسترده نفتی، موقعیت ویژه‌ای برای سواپ نفت و فرآورده‌های نفتی کشورهای آسیای میانه دارد.

قرارداد آتی سبد سهام چیست ؟

قرارداد آتی سبد سهام چیست و چگونه معامله می شود؟

قرارداد آتی چیست؟

قرارداد آتی (future contract یا futures یا آتی) توافقنامه‌ای مبتنی بر خرید یا فروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است. قراردادهای آتی را معمولا به دو گروه اصلی طبقه بندی می‌­نمایند: قراردادهای آتی کالا و قراردادهای آتی مالی. دارایی پایه موضوع قرارداد در قراردادهای آتی کالا شامل محصولات کشاورزی، فلزات و مواد نفتی است. قراردادهای آتی مالی ابزارهایی نظیر  سهام و اوراق قرضه  و ارز را در بر می­‌گیرد. قراردادهای آتی برای نخستین بار بر پایه محصولات کشاورزی و بعدها بر پایه منابع طبیعی مانند نفت  معامله می‌شدند. قراردادهای آتی مالی در سال ۱۹۷۲ وارد بازار شدند. در سال­‌های اخیر، قرارداد بر پایه‌های دیگر مانند ارز، نرخ بهره و شاخص‌های بازار سهام بسیار متداول شده‌اند و نقش مهمی در کنترل ریسک بازی می‌کنند. کالای تحویلی قرارداد آتی باید کد بورسی دارای استاندارد کیفیت و کمیت باشد و زمان تحویل و محل تحویل آن نیز مشخص باشد. تنها متغیر در معاملات آتی “قیمت” است که در مرحله معامله کشف می‌شود.

ویژگی قراردادهای آتی

• اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻮدن ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﺮارداد: یکی از معایب قراردادهای آتی به شرایط استاندارد این قراردادها مربوط می­‌شود که نمی­‌تواند به صورت دقیق به همه نیازهای مشارکت کنندگان در بازارهای مالی پاسخگو باشد. به عنوان “مثال”، اگر مدیر یک صندوق سرمایه­ گذاری علاقه­‌مند باشد تا قرارداد آتی بر روی اوراق خزانه امریکا به مبلغ ۱۲۰ هزار دلار را با سر رسید ماه ژانویه خریداری نماید، چنین قراردادی وجود ندارد. به صورت استاندارد قراردادهای آتی اوراق خزانه دارای ارزش اسمی ۱۰۰ هزار دلار است و تاریخ انقضاء آن­‌ها ماه‌های مارچ، ژوئن، سپتامبر و دسامبر می­‌باشد. بنابراین چنانچه مدیر صندوق از قراردادهای آتی استفاده کند، به صورت دقیق به هدف مورد نظر خود دست نخواهد یافت.و آموزش بورس نیاز است . 
• ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در ﺑﻮرس (ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﻗﻴﻤﺖ): بورس معاملات آتی مکانی معین برای خریداران و فروشندگان است که از طریق سامانه الکترونیکی دارای استاندارد بورس، معاملات آتی انجام می­‌شود و این معاملات برای همه شرکت­ کنندگان در بازار به صورت عادلانه عرضه می­‌شود. کارگزاران سفارشات مشتریان را از طریق روش­‌های ابلاغ شده توسط بورس در سامانه معاملاتی قراردادهای آتی قرار می­‌دهند. معاملات ثبت شده براساس اولویت­‌های قیمتی و در صورت مساوی بودن قیمت­‌ها بر اساس اولویت زمانی انجام می­‌شود. بورس­‌ها خود رأسا حق معامله ندارند و نمی­‌توانند مشتریان را وادار به معامله نمایند. مسئولیت بورس‌­ها ایجاد بازاری منسجم و شفاف جهت کشف قیمت­‌ها و انجام معاملات به صورت عادلانه است. تمام بورس­‌های دنیا توسط مقام ناظر کنترل و اداره می­‌شوند. چنانچه اعضای معامله­‌گر بورس مقررات را نادیده بگیرند مشمول جریمه و یا ممنوع المعامله می­‌گردند.

• اﺗﺎق ﭘﺎﻳﺎﭘﺎی (ﭘﺎﻳﺎﭘﺎی روزاﻧﻪ) و ﻧﺒﻮد رﻳﺴﻚ اﻋﺘﺒـﺎری، وﺟﻮد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ وﺟﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﻛﺎﻫﺶ رﻳﺴﻚ اﻋﺘﺒﺎری: پایاپای هر بورس نقش مهمی را جهت تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده ایفا می­‌کند و به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معامله می­‌باشد.

• ﻧﻘﺪ ﺷﻮﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎﻻ: در قراردادهای آتی برای اینکه سرمایه­ گذار قادر به فروش قرارداد آتی باشد، نیاز به مالکیت آن دارایی معین ندارد و با عمل پیش ­فروش می­‌تواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نیاز به تحویل، آن را از بازار فیزیکی تهیه نماید که این امر میزان نقدشوندگی معاملات را تا حد بسیار زیادی افزایش می­‌دهد.و ثبت نام بورس لازم است .

• اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮی ﭘﺎﻳﻴﻦ: این ویژگی به دلیل توضیحات مورد اول می‌باشد.

• پوشش ریسک: مهمترین مزیت قراردادهای آتی خاصیت پوشش ریسک آن است. پوشش ریسک به معنای اتخاذ موقعیتی در بازار است که هدف از آن حداقل نمودن یا از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمت است.

• هزینه اندک معاملات: معاملات قراردادهای آتی نسبت به معاملات نقدی از هزینه معاملاتی کمتری برخوردار است.

• اهرم مالی: استفاده از اهرم مالی معاملات قراردادهای آتی دربرگیرنده ریسک بالایی بوده و به معامله­ گران فرصت به­ دست آوردن سود زیادی را می­‌دهد به طوری که معامله‌­گر با یک سپرده اولیه اندک می­‌تواند معادل کل ارزش دارایی تعهد شده، کسب سود یا زیان نماید. قبل از انجام معامله آتی باید توجه داشت که این معاملات دارای ریسک است و مطالعه و آگاهی دقیق از دستورالعمل­‌های مربوطه بسیار ضروری می­‌باشد. معامله آتی دارای ریسک­‌های مالی بالقوه­‌ای است و ممکن است برای همه سرمایه­ گذاران مناسب نباشد. در معاملات آتی سود و زیان خریدار و فروشنده متقارن است، بدین معنی که اگر طرف دارنده موقعیت تعهدی خرید در این قرارداد سود کند لزوما طرف دارنده موقعیت تعهدی فروش زیان می­‌کند. ولی مسئله‌­ای که این ریسک را تشدید می­‌کند اهرمی بودن معاملات آتی است.

مشخصات هر قرارداد آتی

مشخصات هر قرارداد آتی به شرح زیر است:

• ﻧﻮع داراﻳﻲ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﺎﻻ: اصطلاحا در قراردادهای آتی، کالا یا آن دارایی که قرارداد آتی بر روی آن منتشر می­‌شود را دارایی پایه می­‌گویند. معمولا در بورس‌­های کالایی دنیا بر روی دارایی­‌های مختلفی از جمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فراورده­‌های نفتی و سایر محصولات قرارداد آتی منتشر می‌­شود و به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح می‌­شوند.

• اﻧﺪازه ﻗﺮارداد آتی: اندازه قرارداد، حجم دارایی را که طی یک قرارداد باید تحویل داده شود، مشخص می­‌کند. به عبارت دیگر، مقدار استاندارد شده دارایی پایه را به اصطلاح، اندازه قرارداد گویند. در قراردادهای آتی اندازه هر قرارداد توسط بورس تعیین می‌­شود و سرمایه گذاران فقط می­‌توانند مضرب­ه‌ای صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. به طور مثال در قراردادهای آتی سکه طلای بورس کالا، اندازه قرارداد ۱۰ عدد سکه طلای بهار آزادی طرح امام خمینی (ره) می­‌باشد. تمامی ویژگی­‌های مورد نظر یک قرارداد آتی در قالب مستندی به نام مشخصات قرارداد توسط بورس به اطلاع عموم می­‌رسد.

• دوره و ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺮرﺳﻴﺪ: تاریخ سر رسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می­‌شود و فقط برای سر رسیدهای معینی که تعیین می­‌شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد؛ مثلا در بورس کالا، امکان راه اندازی قراردادهای آتی سکه طلا در سر رسید تمامی ماه‌­های سال به تشخیص بورس وجود دارد.

• وﺟﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ اوﻟﻴﻪ: در توضیحات بخش اتاق پایاپای شرح داده شده است.
• ﺣﺪ ﻧﻮﺳﺎن ﻗﻴﻤﺖ روزاﻧﻪ: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
• ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺣﺠﻢ ﻫﺮ ﺳﻔﺎرش: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
• ﺳﻘﻒ ﻣﺠﺎز ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ­ﻫﺎی ﺑﺎز: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
• ﺗﺤﻮﻳﻞ و ﻣﻬﻠﺖ ﮔﻮاهی آﻣﺎدﮔﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
• ﻛﺎرﻣﺰدﻫﺎ و ﺟﺮاﻳﻢ: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.

تحریم احتمالی بورس تهران توسط ترامپ

تحریم احتمالی بورس تهران توسط دولت ترامپ چه تبعاتی خواهد داشت؟

همزمان با ادامه تلاش دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا برای افزایش تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران، اخبار غیررسمی از احتمال قرار گرفتن بورس تهران در شمار شرکت‌های تحریمی حکایت دارد؛ اما اعمال این تحریم با توجه به میزان فعالیت سرمایه‌گذاران خارجی در این بورس، وابستگی سامانه معاملاتی آن به شرکت‌های خارجی و نیز سطح تعاملات بین‌المللی آن چقدر تاثیرگذار خواهد بود؟آموزش بورس چه مقدار میباشد ؟ 

مطابق اخبار غیررسمی، دولت آمریکا در تدارک تحریم بورس تهران به دلیل فعالیت برخی شرکت‌های پیشتر تحریم شده در این بازار است؛ شرکت‌های فعال در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، معادن و فلزات و فناوری اطلاعات و ارتباطات. اما بورس تهران در چارچوب تعاریف موجود یک بورس بین‌المللی نیست و تابلوی معاملاتی آن نه بر پایه دلار یا ارزهای معتبر دیگر بلکه بر مقیاس ریال ایران فعال است. همچنین نه شرکت‌های عضو آن در تابلوی بورس‌های خارجی درج شده و نه سهام شرکت‌های بین‌المللی همزمان با معاملات بورس‌های جهانی در تالار آن مبادله می‌شود.

با این حال، بورس تهران به دلیل ثبت بازدهی بالا طی سال‌های اخیر، برای برخی کد بورسی و سرمایه‌گذاران خارجی که توان مدیریت ریسک افت ارزش ریال را در مقابل ارزهای معتبر جهانی داشته‌اند، جذاب شده است.

سرمایه‌گذاری خارجی

بر اساس آمار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ایران در حال حاضر کدهای معاملاتی سرمایه‌گذاران خارجی حدود ۲هزار و ۴۶۷ نفر است؛ در حالی که مجموع کدهای بورسی به ۲۱ میلیون و ۱۷۳هزار کد رسیده است. این بدان معناست که تنها نزدیک به ۱ صدم درصد از کدهای صادر شده برای سرمایه‌گذاران در اختیار خارجی‌هاست.و ثبت نام بورس کاهش داشته است . 

بهادر بیژنی، مشاور رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به پایگاه خبری بورس۲۴ گفته که ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران حدود ۲ هزار میلیارد تومان است. این رقم شامل سرمایه‌گذاری افراد و نهادها با منشاء خارجی است، فارغ از این که ملیت غیر ایرانی داشته یا نداشته باشند.

بر پایه نرخ دلار ۲۷ هزارتومانی، ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در بورس تهران نزدیک به ۷۴ میلیون دلار است. با توجه به ارزش جاری بازار سهام تهران که در حال حاضر ۱۷۸ میلیارد دلار است، سهم سرمایه خارجی در آن معادل رقم ناچیز ۴ صدم درصد است؛ رقمی که با حذف احتمالی آن بورس تهران با افت محسوسی مواجه نخواهد شد.

سامانه معاملاتی فرانسوی

سامانه معاملاتی بورس تهران در سال ۱۳۸۶ از شرکت فرانسوی آتوس (Atos) خریداری شد و در سال ۱۳۸۷ به بهره‌برداری رسید اما این شرکت با آغاز دور نخست تحریم‌های غرب علیه اقتصاد ایران، ارائه خدمات پشتیبانی خود را متوقف کرد. پس از برجام این سامانه توسط شرکت فرانسوی بروزرسانی شد ولی با خروج آمریکا از برجام و آغاز دور تازه تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، توسعه این سامانه همزمان با افزایش حجم معاملات بورس تهران بار دیگر متوقف شد.

تلاش بورس تهران برای جلب مشارکت شرکت‌های سوئدی نیز راه به جایی نبرد تا تولید سامانه بومی توسط شرکت فناوری بورس تهران در دستور کار قرار گیرد؛ اقدامی که با وجود تحمیل برخی اخلال‌ها و توقف گاه و بیگاه معاملات همچنان معاملات روزانه بورس تهران را پابرجا نگاه داشته است.

عضویت در فدراسیون جهانی بورس‌ها

تعلیق عضویت بورس تهران در فدراسیون جهانی بورس‌ها (WFE) که در دور نخست تحریم‌های غرب علیه ایران رخ داده بود، در سال ۱۳۹۵ و پس از منعقد شدن توافق هسته‌ای ایران با گروه کشورهای ۱+۵ متوقف شد.

عضویت در فدراسیون جهانی بورس‌ها که حدود ۱۰۰ عضو دارد، امکان مشاهده و تطبیق اطلاعات و شاخص‌های بورس تهران را با سایر بورس‌های جهان فراهم می‌کند و بیشتر به عنوان یک ماخذ برای بررسی سرمایه‌گذاران خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نهاد بین‌المللی گذشته از رصد و انتشار مجموعه اطلاعات مربوط به معاملات بورس‌های عضو، نتایج مطالعات خود را برای افزایش کارآیی بازارهای سرمایه در اختیار اعضای خود قرار می‌دهد.

بنابراین با توجه به سطح پایین فعالیت سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران، لغو دوباره عضویت بورس تهران در فدراسیون جهانی بورس‌ها چندان تاثیری بر فعالیت این بورس که بیشتر بر جذب سرمایه‌های داخلی استوار است، نخواهد داشت.